Official Website: www.urna.com
Official Facebook_site of Urna
Chahar-Tugchi
Official YouTube_site of Urna Chahar-Tugchi
Official Instagram_site of Urna Chahar-Tugchi
Text: Mongolian, English and German
Singer, Composer, Songwriter
URNA Chahar-Tugchi released her album “SER"–Awakening, recorded with
the Polish band Kroke. The album rapidly collected rave reviews and top
ratings by music journalists all over the world.
High places in the major world music charts curated by specialist
journalists: No. 1 in the World Music Charts Europe (WMCE) Jan. 2019,
No. 4 in the Transglobal World Music Chart (TWMC) Feb. 2019 and in the
Best of 2019 Albums No. 11 (WMCE) (European World Music Charts) and No.
7 (TWMC) and top 7 (TransGlobal World Music Charts) album of the year
2019.
Born into a family of nomadic herders in the Ordos grasslands of Inner
Mongolia, 1989 to 1993 she studied the Yangqin (Chinese dulcimer) at
the Shanghai Conservatory. Since 1992 URNA has been a Singer on many
Concert Hall and Festivals around the world i. a. Metropolitan Museum
New York, Concertgebouw Amsterdam, Philharmonic Shanghai, Ulan-Ude,
Ordos. Basilica St. Marie del Mar Rome. Tchaikovsky Concert Hall
Moscow. Elbphilharmonie Hamburg and Sport Stadium Chengdu ... can be
heard and impressed with her strong poetic voice. She rises four
octaves with elegance and ease, and her melodic thoughts rise to
impressive heights in improvisations.
URNA carries the spirit of her homeland in her music as she performs
around the world.
While being rooted in the traditional music of her homeland, URNA
continues to take her music to new directions. Her latest compositions
emphasize free, brushstroke-like improvisations, which have been
inspired by her many years of experienced encounters with other
cultures and musicians and her life in the world.
“Her voice remindsme of the whistling
of the wind, the cold boldness of the stones and the burning heat of
the sun. At once splashing likea waterfall, than tender as the moving
wings of a butterfly. That is when youunderstand why Urnás critics and
audience say her voiceis like a small orchestra.”– Words from a
Swiss critic fell, when he heard URNA performing for the first time.
Blessed with this extraordinary voice, URNA has the abilityto directly
communicate with her listeners through her music, transcending all
linguistic and cultural barriers with her dynamic, soaring vocals. Her
songs evoke the immense grasslands of Mongolia and relate stories about
the Mongolian way of life.
URNA has performed with many internationally renowned musicians and her
forthcoming CD with the Polish Band Kroke is a shining example of this.
In the summer of 2003, URNA was awarded the Global RUTH Prize in
Germany for the best international artist. With her more than two
decades musical journey around the world spanning and her many years of
collaboration with many international musicians from different cultures
from all over the world, she is honored as one of the most important
musicians.
URNA is based in Germany, and from there she tours the world since more
than two decades.
***
"It is rare for the human voice to
encompass themusical range of a small orchestra, and even more rare for
the singer atthesame time to remain grounded and not fall into the trap
of artifice. Urnaisone of these exceptions. The secret of thisworld
class musician consists of acharm influenced by Buddhist philosophy,
steeped in tradition and a range ofmelodies which, though earthed in
the central Asian steppe, becomeotherworldly."-(FAZ) Frankfurter
Allgemeine Zeitung - a leading German newspaper
***
What the press says about the latest album “Ser”:“(...)If you have not
had a chance to hear URNA yet, I highly encourage you to take a listen,
this album is even more collective with Kroke augmenting her sound and
the result is stunning. Though a new name to me, after one listen her
sound andvoice are cemented as a lasting impression of artistry. I now
am a true fan as well. Highly recommended.”–Bea Willis, 5 Finger
Reviews(USA)
Das Lied von den zwei Pferden -
Trailer
YouTube link: https://youtu.be/0447fHzzlR0
Urna
Chahar-Tugchi was born into a family of livestock farmers in the
grasslands of the Ordos district in the Southwest region of Inner
Mongolia. Today Urna is regarded as one of the most outstanding female
vocalists of Asia. Based in Bavaria, Germany, Urna continues to carry
the spirit of her homeland in her music as she performs around the
world.
Urna's developed her musical talent and instincts while learning the
Yangqin (Chinese dulcimer) in Hohhot, the capital of Inner Mongolia,
with a visiting professor from the Shanghai Conservatory of Music. At
the age of eighteen, Urna decided to leave Mongolia to study at the
Shanghai Conservatory of Music – an extraordinarily brave decision, for
at the time she did not speak one word of Mandarin Chinese and her
family knew very little of Shanghai, let alone its location. With this
move, Urna's life and career took a dramatic turn.
One Russian music critic named Urna, along with the Tuvan singer
Sainkho, one of the "two Asian Divas". In the summer of 2003,
Urna sealed her place as a major contributor to world music in Europe
when she was awarded the RUTH prize in Germany for Best International
Artist.
Urna is gifted with the ability to genuinely communicate with her
listeners through her music, as she transcends all linguistic and
cultural barriers with her dynamic, soaring voice. Many of Urna’s songs
evoke the immense grasslands of Mongolia and tell of the Mongolian ways
of life, and her performances are unforgettable to those who witness or
participate in her music. Many describe Urna's singing as akin to the
experience of a religious ceremony -- although her music does not
necessarily speak of religion, she explains, “I interpret my songs with
all my life and energy; therefore, I feel rebirth after each
performance.”
While Urna is rooted in the traditional music of her homeland, she
continues to take her music in new directions. Her latest compositions
emphasize free, brushstroke-like improvisations, which have been
inspired by her recent experiences with other cultures and musicians
and her life outside of Mongolia.
With this constant yearning to take her music beyond convention, Urna
has collaborated with many internationally-renown musicians including
the Hungarian violinist Zoltan Lantos, Ramesh Shotham from India, and
Muhammud Reza and Saam Schlamminger from Central Asia, and Jerzy Bawol
from the Polish band Kroke.
Urna's latest recording, Amilal (Life), is a collaborative effort that
features accompaniment from the highly acclaimed Zarb percussion
masters from Iran, Djamchid Chemirani and Keyvan Chemirani. Completed
in 2004, Amilal is Urna’s personal record of her travels after leaving
Mongolia, and portrays her views of the world and human beings, as well
as her wish for a peaceful world. Musically, Amilal is a departure from
the traditional focus of Urna’s past recordings, which center on the
traditional songs, life and memories of her childhood in Mongolia. With
the new compositions on this recording, Urna maintains the dignity and
the spirit of a Mongolian while embracing a newly-emerging identity as
a “world citizen.” Amilal also features Urna’s frequent and close
collaborator, violinist Zoltan Lantos. .
Website: www.urna.com
Urna Chahar Tugchi-Hodoo YouTube
Link: https://youtu.be/TbfszHbEByk
Discography and filmography
Urna has produced seven albums of music on CD:
1995 – Tal Nutag (13
tracks) – with Robert Zollitsch (zither) and Oliver Kälberer (guitar,
mandolin) – recorded in a Bavarian church, Mongolian songs and
improvisations
1997 – Crossing
1999 – Hödööd (11
tracks) – with Robert Zollitsch (zither, vocal, percussion), Wu Wei
playing the Sheng and Sebastian Hilken playing the cello and the frame
drum – Mongolian songs and original compositions
2001 – Jamar (10
tracks) – with Robert Zollitsch playing the zither and throat-singing,
Morin khuur-virtuoso Burintegus and Ramesh Shotham (Indian percussion)
– lyrics in Chinese and Mongolian
2002 – Hodood
2004 – Amilal (13
tracks) – with Djamchid and Keyvan Chemirani, Zarb percussionists from
Iran and Zoltan Lantos (Violin) – a personal record of her travels and
her world view
2012 – Portrait 'URNA: Tenggeriin Shivuu
2018 – Ser (12
tracks) – with Kroke
She is also featured in the film Two Horses of Genghis Khan.
The Two Horses Of Genghis Khan
https://youtu.be/YNJ2dHYoiyY
----------
Text in German:
URNA Chahar-Tugchi
Singer Composer Songwriter
Mit
ihrem Album SER („Erwachen“) bringt URNA neues und neu interpretiertes
Material zu Gehör. Eine musikalische Synthese getragen von den
virtuosen Interpretationen URNAs, begleitet von der bekannten
polnischen Band KROKE [Jerzy Bawoł
(acc), Tomasz Kukurba (viola) & Tomasz Lato (bass)].
Kongenial begleitet von der polnischen Gruppe Kroke, beweist URNA einmal mehr ihre
Staunenmachende stimmliche Virtuosität mit einer gelungenen Mischung
von überlieferten und selbst komponierten Liedern, die tief verwurzelt
sind in ihrer Herkunft, dem Grasland des Ordosin der Inneren Mongolei,
und doch die Einflüsse einer ganzen Welt der Musikumarmen.
HohePlatzierungen in den maßgeblichen von Fachjournalisten
kuratiertenWeltmusik-Charts: Nr. 1 in den World Music Charts Europe
(WMCE) Jan. 2019, Nr. 4 in Transglobal World Music Chart(TWMC) Feb.
2019 und in den Best of 2019 Alben Platz 11 (WMCE) bzw. 7 (TWMC) waren
die Folge.
Im Sommer 2003 wurde URNA in Deutschland der Global RUTH-Preis als
bester internationaler Künstler verliehen. Mit ihrer mehr als zwei
Jahrzehnte umspannenden musikalischen Weltreise und ihrer langjährigen
Zusammenarbeit mit vielen internationalen Musikern unterschiedlicher
Kulturen aus aller Welt wird sie als eine der bedeutendsten
Musikerinnen geehrt.
* * *
Pressestimmen: "In ihrer Stimme hört
man den Wind pfeifen, spürt die Härte und die Kälte der Steine sowie
die stechende Glut der Sonne. Mal rauscht sie wie ein mächtiger
Wasserfall, mal ist sie zart wie die Berührung von
Schmetterlingsflügeln, aber jedes Mal dringt sie bis in das Innerste
der Zuhörer durch -das ist, wenn Sie verstehen, warum Urnas Kritiker
und ihr Publikum sagen, ihre Stimme sei wie ein großes Orchester"-so
fühlte ein Schweizer Kritiker, als er Urna das erste Mal auf der
Bühne singen hörte.
* * *
„Selten klingt eine Stimme so
vielfältig wie ein kleines Orchester; umso rarer sind Vokalisten, die
dabei Bodenhaftung behalten und sich nicht in artifiziellem
Kunsthandwerk verlieren. Urna zählt zu diesen Ausnahmen. Ihr von
buddhistischer Philosophie geprägter Charme, ein selbstverständliches
Traditionsbewusstsein und die in zentralasiatischer Steppe geerdete,
gleichwohl beinahe surreale Spannweite ihrer Melodien machen das
Geheimnis der studierten Musikerin aus.“
– Frankfurter Allgemeine Zeitung (FAZ)
* * *
Manche beschreiben URNAs Gesang als verwandt mit der Erfahrung einer
religiösen Zeremonie -obwohl ihre Musik nicht unbedingt von Religion
spricht. Sie sagt: "Ich interpretiere
meine Songs mit meiner ganzen Energie und der Vielfalt meiner
Lebenserfahrung, deshalb fühle ich mich nach einem Auftritt wie
wiedergeboren". Wohl deshalb zählte ein russischer
Musikkritiker URNA, zusammen mit der Tuvan- Sängerin Sainkho
Namtchylak, zu den zwei "Asian Divas".
Aufgewachsen in der Inneren Mongolei und einer Umgebung, in der Gesang
den Alltag prägte, lernte sie als Kind hunderte von mongolischen
Liedern von ihrer Großmutter und ihren Eltern. Von 1989 bis 1993
studierte sie am Konservatorium in Shanghai das chinesische Hackbrett
Yangqin. Seit 1992 ist Urna als Sängerin auf zahlreichen Bühnen und
Festivals weltweit zu hören und beeindruckt durch ihre starke
poetische Stimme. Mit Eleganz und Leichtigkeit erhebt sie sich über
nahezu vier Oktaven, und in Improvisationen steigen ihre melodischen
Gedanken in beeindruckende Höhen.
URNA lebt in Deutschland und tourt von hier aus um die ganze Welt.
URNA
Chahar-Tugchi #11. "Beleg/ The Gift"
YouTube Link: https://youtu.be/V0sOnasJ_Oo
Цахар Тугчийн Урнаа: Би нутгаа санадаггүй,
яагаад гэвэл НУТАГ МИНЬ НАДТАЙ ҮРГЭЛЖ ХАМТ ЯВДАГ
Ордос гаралтай дуучин Цахар Тугчийн
Урнаатай хийсэн энэхүү ярилцлага 2013 оны зургаадугаар сард "Өнөөдөр"
сонинд анх нийтлэгдэж байв.
-Сайхан зусаж байна уу, та. Хэдхэн
хоногийн өмнө таны “Тэнгэрийн шувуу” тоглолтыг үзээд, уулзах хүсэлт
тавьсан минь энэ. Ингэхэд, та Монголд хэзээ хамгийн сүүлд ирсэн билээ?
-Сайн байна уу, Монгол ах дүү нар минь ээ. Та бүгдтэйгээ ая дуугаа
хуваалцаж, дуулсандаа би баяртай байна. Ноднин өвөл “Эзэн богдын хоёр
загал” киноны нээлтээр би ирсэн. Өмнө нь 2005 онд тоглолтоо хийж, бас
2008 онд киноны ажлаар хоёр сар гаруй хөдөө нутгаар явсан.
-Таныг ирэх тоолонд Монгол Улс маань
хэр их өөрчлөгдөж байна вэ. Сайн, муу талыг нь та ажиглаж л явсан байх.
-Гайхалтай их өөрчлөгдсөн байна. Үргэлж л ажилтай, давчуу хугацаатай
явдаг болохоор бүхэл бүтэн улсыг дүгнэж хэлж би чадахгүй. Улс гүрэн
гэдэг дотроо нэг өөр, гадна харагдах нь нэг өөр. Нисэх онгоцны буудалд
буугаад, Монгол нутагтаа ирлээ гэтэл хоолой хорсгосон хар утаа
хөшилдсөн байхыг хараад би анх их гайхсан. Монгол нутаг Германыхаас
зургаа дахин том гэхээр европчууд гайхдаг. Тийм байтал жижигхэн газраа
шаваад, утаа май болоод суугааг тэд гайхдаг. Би ч гэсэн өөрийн биедээ
олон асуулт тавьж байна. Ажиглаад л харахаар… энэ ажиглах учир биш,
харин зүрх шимшрэм зүйл шүү дээ. Монголчууд босоо бичгээ гээгээд, крилл
үсэг хэрэглэх болсон. Миний л бодлоор… энэ зөвхөн миний л бодол шүү.
Монгол бичгээ хэвтүүлснээс болоод бидний сүлд ч бас хэвтээ юу даа.
Намайг муу үг хэлж байна гэж битгий бодоорой. Үнэн сэтгэлийн найз үнэн
үг ярьдаг гэдэг. Тэрнээс биш харийн хүн ирээд, та нар минь болохгүй
байна шүү гэж ер хэлэхгүй.
Сая би тоглолтын дараа Тэрэлж очоод ирлээ. Өмнө нь хөдөөгүүр явахдаа ч
бас ажиглаж байсан. Талаар ямар олон зам гараа вэ. Монголын тал нутаг
уудам ч гэлээ замаар машин явахаас талаар машин явахгүй. Монгол улс бол
эрх чөлөөтэй, гаднын нөлөө байхгүй, өөрийн хуулиа тогтоож, хийе гэснээ
хийх эрх чөлөөтэй атлаа үүнийг анхаарахгүй байгаа нь зовиуртай
санагддаг, надад. Өвөрмонголчууд бидний нутагт нэг монгол хүнд, 13
хятад хүн ногдон, амьдардаг. Бид Дундад улсын нутаг дэвсгэр дээр аж
төрж байгаа хэрнээ монгол бичгээ хэрэглэсэн хэвээр, тал нутгаа хайрлаж,
хамгаалж, өмөөрсөн хэвээр л байна (уйлав). Би муулъя гэж хэлсэнгүй ээ,
энэ үгээ. Өчигдөр бидний үзсэн зовлонг, өнөөдөр монголчууд та нар
давтаж болохгүй. Миний үг, бидний зовлон та бүхэнд хонх болж хүрээсэй,
санаа сэдэл төрүүлээсэй гэж би чин сэтгэлээсээ хүсэж байна. Монголчууд
та нар ийм эрх чөлөөтэй байж, өөрөө өөрийгөө эвдэж байгааг хараад би
мянга уйлаад барахгүй. Уйллаа гээд болчихгүй (уйлав).
Харин хүмүүс алт, эрдэнэсийг чинь хэдэн цаасаар арилжаад л авч одно.
Тэр цаас бол түлэхэд үнс болно. Тал нутаг минь харин үнс болохгүй.
-Та одоо Европт амьдарч байгаа. Дугуй
гэрт өсөж, уудам талдаа малаа хариулж явсан охин гэнэт л баахан
дөрвөлжин байшин, түмэн хүний дунд ороход анх хэцүү байсан уу?
-Хамгийн анх очиход хэл мэдэхгүйн зовлон байсан. Тэнд удаад ирэхээр
хүмүүс надаас “Нутгаа, гэрээ санаж байна уу” гэж асуухаар нь би “Үгүй
ээ” гэж хэлдэг юм. Тэгэхээр тэр хүмүүс их гайхна. Би монгол тал
нутагтаа төрж өссөөн. Монгол соёл, заншил надад ижийн минь сүүгээр, эх
хэлээр минь дамжиж ирсэн болохоор, миний цогц бие монгол болохоор би
нутгаа санадаггүй. Санана гэдэг чинь алдсан, үгүй болсон юмаа
санагалзахын нэр. Гэтэл би Германд амьдарч байгаа ч гэлээ монголоо
алдаагүй, энэ бие минь, дотор сүнс минь монгол болохоор надад санах
учир байхгүй. Би нүүдэлчний удам. Тийм болохоор нүүдэл хийхээс айхгүй
шүү дээ.
-Таныг Герман улсын иргэн болсон
хойно, нэгэнт л харьяаллаа сольж байгаа юм чинь Монгол Улсын иргэн
яагаад болоогүй юм бэ гэж асуух хүн таарч байв уу?
-Тэгж асуусан хүн байхгүй. Монгол Улсын иргэн болох хэн дургүй юм?
Манай өвөрмонголчуудаас Монгол Улсын иргэн болох дургүй хүн байхгүй шүү
дээ. Та намайг Монголын иргэн болгож авах уу? (инээв)
-Хэрэв би шийддэг байсан бол дуртайяа
таныг иргэнээ болгохсон…
-Тэгвэл намайг иргэнээ болгооч (инээв). Манай өвөрмонголчууд Дундад
улсын пасспорттой. Тэгтэл анх Тайвань руу очиж тоглолт хийхээр болоход
хэцүү асуудал зөндөө гарсан. Миний менежер надаас гуйгаад, та Германы
пасспорт авчих, ийш тийш очиход амар шүү дээ гэж гуйсан юм. Үнэхээр ч
Германы пасспорт авсны дараа гадаад оронд очиход амархан байдаг
болсоон. Гэхдээ юу гээч, би пасспорт дээр л Германы иргэн болохоос биш
Урнаа монгол хэвээрээ. Энэ пасспорт миний хувьд зүгээр л нэг цаас.
-Юу таныг өнөөдрийг хүртэл дуулуулаад
байна вэ?
-Би дуулах хувь ерөөлтэй төрсөн юм байлгүй. Монгол соёл урлагаа
дуугаараа дэлхийд түгээх ийм ерөөлийг эзэн тэнгэрээс надад өгсөнд би
баяртай явдаг. Ажлаа би баяртай хийж байна. Дэлхийн хаана ч очсон би
хамгийн түрүүнд монголоороо мэнд мэддэг. Дараа нь тухайн улсын хэлээр
мэндчилдэг юм. Миний дуу монгол, бие цогцос минь монгол болохоор тэр.
Язгуур урлагаа дэлхийд таниулж явах шиг сайхан юм өөр хаана байх вэ.
Манай язгуур урлаг ингээд зогслоо гэх хил хязгаар байхгүй нь сайхан.
Язгуур гэдэг утга гүн үг. Монгол бичигт үг болгон язгууртайг чи мэднэ
дээ. Монголын дуу, урлаг яг л тал нутаг шигээ асар уудам, их. Ийм
баялаг урлагаа гайхуулаад бид барахгүй шүү.
-Таны “Тэнгэрийн шувуу” тоглолтын
танхим дүүрэн хүнтэй байсны дотор ордосчууд бас хүрэлцэн ирсэн байсан.
Тэр үед та “Монголчууд бүр олуулаа цуглах өдөр ирэх байх аа, тийм ээ”
гэсэн асуулт чинь их олон юм бодогдуулсан. Тэр үед та тайзан дээр юу
мэдэрч байсан бол?
-Би Ордос гаралтай монгол хүн. Шүлэг минь, дуулсан минь бүр монгол.
Манай хэдэн ордос ах дүү тоглолтод хүрэлцэн ирж, зарим дууг дагаж
дуулж, танхимд байсан монголчууд сэтгэл нийлэхийг хараад хэмжээлэшгүй
их баяртай байлаа. Миний 2005 онд хийсэн анхны тоглолтын үеэр хүмүүсийн
зарим нь намайг хятад гэж хэлээд, үүнийг Э.Цэрэн (“Цэрэн турс”
компанийн захирал. Өмнөх болон энэ удаагийн тоглолтыг зохион
байгуулсан) маань гомдоод, уйлж байсныг санаж байна. Гэхдээ монголчууд
бүгдээрээ тэгж бодоогүй байх аа. Цөөн хэдэн хүнээр бүхэл улсыг төлөөлж
болохгүй. Миний хувьд монгол дуугаа монголчуудтайгаа хамт дуулах л
хамгийн сайхан жаргал.
-Та Ордос нутаг руугаа хамгийн сүүлд
хэзээ очив?
-Цагаан сараар ижий, аавтайгаа очиж золгож, хоёр сар хамт байгаад
буцсан. Одоо мөн эндээс Ордос нутагтаа очихоор төлөвлөж байна.
Зургадугаар сарын сүүлч хүртэл ижий, аав хоёртоо тусалж байгаад Герман
руугаа буцна.
-Ордос нутаг тань хэр их өөрчлөгдөж вэ. Намайг саяхан очиход байшин
барилгууд яарайгаад, ашигт малтмал арвин байдгийн хувьд нүүдэллэх
газаргүй болсон монгол малчин олон болсон гэсэн.
-Ордос нутаг маань их өөрчлөгдөж байна аа. Бид шавар байшинд амьдрах
болсон. Гэхдээ энэ шинэ юм биш, хэдэн зууны өмнөөс л ийм болсон хэрэг.
Би дуучин хүн учраас урлаг, соёлын хувьд ярина. Газраа эргүүлээд тариа
тарьж суудаг тариачин соёл нэг өөр, малаа дагаад, байгалийн ая зөнг
харж нүүдэллэдэг нүүдэлчдийн соёл бас өөр. Тэгтэл бид одоо нэг улсын
нутаг дэвсгэрт аж төрж байна. Хэдэн зууны өмнөөс л нүүдэлчид малаа
даган нүүдэллээд, эргээд ирэхэд тэнд нь тариа тарьчихсан байх болжээ.
1980-аад оны дунд үеэс манай нутагт бэлчээрийг малчдад хуваасан. Дараа
нь хуваасан бэлчээрээ хашаагаар хүрээлүүлсэн. Бэлчээр хүрээлүүлнэ гэдэг
бол нүүдэлчин улс үндэстний устах анхны шинж тэмдэг. Муу замын үүд
нээгдэж байгаагийн илрэл. Ингэснээр хүссэн хүсээгүй эздийнх нь дунд
хэрүүл гарна, улмаар монголчууд өөр хоорондоо өстөн болно. Газар
хувааснаас болж бод мал үгүй болсоон (уйлав).
Манай нутагт одоо тэмээ, адуу бүр байхгүй. Хонь, үхэр л бий.
Өвөрмонголд одоо таван хошуу малтай аймаг гэж алга. Алшаад хэдэн тэмээ
бий ч, өөр газар байхгүй. Уг нь монгол айл бүр таван хошуу малтай
байдаг байлаа шүү дээ. Нүүдэлчин улс үндэстэнд таван хошуу мал гэдэг
бол цаанаас учиртай, сүлд сахиус юм.
-Ийм учраас та “Хүрэн морь” дуугаа
бичсэн байх нь ээ?
-Тийм ээ, та нар минь олж үзээрэй. Монгол хүн амны бэлгээс ашдын бэлгэ
гэж ярьдаг. Хориод жилийн өмнө манай нутгийн алдартай дуучид “гандлаа,
гандлаа” гээд үгүйрч хоосорсон мэт дуу дуулах болсонд нутгийн хөгшид их
тааламжгүй байдаг байв.
Өнөөдөр бидний үзэж, туулж яваа нь хэдий хэцүү ч гэлээ миний дуунаас
гомдол сонстдоггүйг чи мэднэ (уйлав). Намайг уйллаа гэж чи бүү эмзэглэ.
Сэтгэл хөдөлж байгаа болохоор тэр шүү дээ. Гарах л ёстой нулимс. Миний
дууны үг дандаа өөдрөг сайхан байдаг шиг монгол минь ялгаагүй тийм
байгаасай гэж би хүсдэг. Миний Монгол амны бэлгээр минь болоосой гэж
хүсэж, залбирч явдаг, би. Тэрнээс биш манай нутагт гашуудалтай учрал
тоолоод барахгүй бий шүү дээ.
-Хүссэн хүсээгүй дэлхий ертөнц, тэр
дундаа нүүдэлчин ёс өөрчлөгдөн хувьсаж байна. Бид их ч юм гээж, их ч юм
өөртөө нааж байна. Харин таны хувьд, даяаршлын энэ салхин дунд
монголчууд үүнийгээ л битгий алдаасай гэж бодож, харамладаг юм юу вэ?
-Өөрийгөө л битгий алд. Өөрийгөө алдчихвал юм бүхнээ, монголоо алдана.
Учир чи бол Монголын өнө эртний түүхийн нэг хэсэг. Монгол эхийн сүүгээр
амлуулж, монгол газар өссөн болохоор чи амьд байж, чи өөрийгөө алдахгүй
байж гэмээнэ Монгол амьд, сэрүүн байна.
Би дууны шүлгээ, тоглолтын хөтөлбөрөө ч босоо монголоор бичдэгийг миний
хөгжимчид мэднэ. Тэд сая надтай хамт энд ирээд буцсан. Тэгтэл энд ирсэн
оройноо тэд надаас асууж байна, “Урнаа, бид яг Монголд ирсэн үү” гэж.
Би гайхаад, “Тэгэлгүй дээ, бид Монгол Улсын нийслэл Улаанбаатарт байна”
гэлээ. Тэгсэн чинь, “Сая замдаа харахад бичиг үсэг нь чиний бичдэгээс
өөр байна. Гадаад үгтэй хаяг олон байна. Тэгээд л би гайхсан хэрэг”
гэсэн. Би бүрэн эрх чөлөөт, тусгаар Монголдоо ирсэн атлаа гаднын хүний
тэр асуултад хариулах их эвгүй байсан.
-Таны хувьд сургуулиас биш, амьдралаас
олж мэдсэн хамгийн том сургамж, мэдлэг юу вэ?
-Эх байгалиа эрхэмлэх ухаан. Гагц хүн гэлтгүй, ертөнц дээр байгаа амьд
бодис бүхэн эх байгалиас тэжээгдэн, тэтгэгдэж, холбоотой амьдардаг.
Байгаль дэлхийг багахан чагнах юм бол үгүй мөн их юмыг мэдэж, мэдэрнэ
дээ. Байгалиасаа холдсон болохоор хүмүүс биднээс их сонин хачин юм
дуулдах болж. Ганцаардал гэх үг олон сонстох болов. Би үүнийг гайхдаг.
Оюун ухаан хоосдож, цээж сэтгэл явцуурж буйн илрэл байх. Хөдөө
хоёулхнаа амьдардаг миний ээж, аав хоёр ганцаардал гэх үгийг насаараа
хэлж үзээгүй. Тэд намайгаа санаж болно, энэ бол хайр. Ганцаардал биш.
-Та өөр уран бүтээлчдээс хэнийг
сонсож, биширдэг вэ?
-Хэмжээлэшгүй олон байна аа. Би дуучин болохоор дуу хоолойг их
ажигладаг. Учир нь хүнээс гарч буй дуу хоолой бол сүнстэй, амьтай,
сүлдтэй эд. Тийм болохоор би дуучин болсон тавилангаа аз жаргал гэж
боддог юм. Ажаад байхад хоолойгоо нээж, хүмүүнийг дан ганц хоолойгоороо
уярааж, ухааруулсан дуучин ховор байдаг. Би хоёр дуучныг хүндлэн,
биширдэг ч тэд маань одоо нэгэнт бурхан болсон. Нэг нь Мария Каллас гэж
Грекийн дуурийн дуучин. Хоолойгоо уран сайхнаар ашиглаж, хүмүүний
сэтгэлийг баясуулж чаддаг. Нөгөө нь Пакистаны Нусрат Фатех Али Хан. Тэр
тайзан дээрээ амьсгал хураасан байдаг юм.
-Та нас өндөр болбол хаана амьдарч, юу хийнэ гэж боддог вэ?
-Одоо хэлж мэдэхгүй юм даа. Хүн нас өндөр болохоороо нутгаа санадаг л
гэдэг. Одоохондоо хаана ч очсон сүүтэй цайгаа чанаад уухад нутагтаа
байгаагаас ялгаагүй л санагддаг. Гэхдээ нутагтаа, Монголдоо хэрэгтэй
болбол би туслахад хэзээд бэлэн. Би яваад л очно.
Эхлэлээс өдийг хүртэл нэг хэвийн
амьдрал дундаа бид хэчнээн хором, мөчийг туучин өнгөрдгийг хэн мэдлээ.
Гэвч энэ зуур нэг агшин, энгийн харилцан яриа, санамсаргүй учралуудаас
торж үлдсэн хэдхэн мөр бүх л бүтэн амьдралын үнэ цэнэтэй дүйх хэмжээнд
хүрч өндөлздөг нь гайхмаар. Инээмсэглэн хэлсэн асуултын хариуг хэн өгөх
вэ? Энэ хүний ярианаас бид юуг ухаарч болох вэ?
http://ub.life/p/7445
Монгол дуу урлаг - Цахар-Тугч Урнаа
YouTube Link: https://youtu.be/qCZswyBYIdk
1000
Portraits
updated:
03 April 2022, Berlin
